22.08.2017
Лисичёнок Е.А. (Санкт-Петербург)
Книги из библиотеки Полоцкого иезуитского коллегиума в частных руках: находки в «кннгосборе» Юзефа Жабы
"Указ Правительствующего Сената «О высылке из России иезуитов», подписанный императором Александром I 13 марта 1820 г., перечеркнул многовековую историю Общества Иисуса (иезуитов) в Полоцке. «Полоцкую Иезуитскую Академию и подведомственныя ей училища» было решено упразднить, а ее движимое и недвижимое имущество, в том числе и богатейшую библиотеку, насчитывавшую более 100 тыс. томов, назначить под опеку местной администрации.
Вскоре после того, как новость о закрытии Академии разлетелась по городу, к ней потянулись вереницы учеников. В своих воспоминаниях Оттон Слизень (1806-1887) пишет, что они «заходили к знакомым ксендзам на прощание и выносили от них данные им на память книги, образки, реликварии и т. п.». Местные жители вели себя менее цивилизованным образом и в течение нескольких дней после отбытия иезуитов активно расхищали академическую библиотеку. Немалая часть этого книжного массива тем или иным путем попала в частные руки. В числе обладателей полоцких книжных сокровищ оказался Юзеф Жаба (1798-1880), крупный библиофил из Дисненского уезда."
***
Среди множества имен забытых библиофилов Витебщины XIX столетия можно встретить имя Юзефа Антония Жабы (1798–1880). Представители этого рода вели свое происхождение от шляхты Великого княжества Литовского и печатались гербом Косцеша. Многие из них являлись обладателями личных библиотек, которые лишь недавно попали в поле зрения исследователей-книговедов. Например, только в 2013 г. была изучена одна из частей книжного собрания рода Жаб из Збылитовской Гуры, ныне хранящаяся в Городской публичной библиотеке имени Юлиуша Словацкого в Тарнове.
В свою очередь, в первом полугодии 2016 г. в Славянском фонде Библиотеки Российской академии наук (БАН) началось выявление книг из личной библиотеки шляхтича Ю. Жабы из имения Шшо Дисненского уезда Виленской губернии (также: Сшо; совр.: дер. Шо в Глубокском районе Витебской области Республики Беларусь). К настоящему времени нам удалось обнаружить 937 библиотечных единиц, из которых 59 представляют собой конволюты. Таким образом, мы можем включить в оптику нашего исследования 1141 наименование изданий из шшанской библиотеки. Большинство 22 Секция «История» из них были отпечатаны в польских типографиях и хронологически относятся к периоду конца XVIII – первой половины XIX в.
Следует отметить, что даже фрагмент личного «книгосбора» Ю. Жабы является многоуровневым историко-культурным источником, открывающим различные направления для научных разысканий. Приведем некоторые из них.
Владельческие и дарственные надписи, записи на форзацах и полях, экслибрисы позволяют составить схему деловых, личных и культурных контактов польскоязычной шляхты Дисненского уезда. Также анализ провененций прежних владельцев может помочь в изучении местного рынка книжной торговли и путей движения книги на данных территориях.
Отдельно стоит сказать об исследовании вкладных, переплетнонезависимых книжных закладок, найденных нами в некоторых экземплярах из библиотеки Ю. Жабы. Они представляют собой фрагменты разрезанных бумажных листов с рукописными текстами, написанными разными почерками. Большинство из этих фрагментов удалось сложить в отдельные документы, которые содержат записи хозяйственного характера, касаются вопросов имущественного состояния хозяина данной библиотеки, а также являются долговыми расписками, частными письмами и т. д.
Таким образом, переплетно-независимые книжные закладки из библиотеки Ю. Жабы, как и весь его «книгосбор», можно назвать уникальным источником, который дополняет картину повседневной жизни польскоязычной шляхты в XIX в.
Источник:
Лисиченок Е. А Шляхетская усадебная библиотека XIX столетия (на примере библиотеки Юзефа Жабы) // Петербургская библиотечная школа. – 2018. – №2. С. 60-62.
Гісторыя непасрэднай Івесьскай сельскай бібліятэкі пачынаецца ў далёкім 1955 годзе, калі ў вёсцы Хралы расчыніла дзверы перад чытачамі першая бібліятэка. Для яе сельсавет зняў у арэнду хату Марыі Браніславаўны Глот.
Першым бібліятэкарам Хралянскай бібліятэкі стала Глот Вольга Несцераўна. Пасля заканчэння 7-мі класаў Вольга Несцераўна працавала ў калгасе рахункаводам. Але маладой дзяўчыне хацелася больш цікавай і жвавай працы і таму, калі ёй прапанавалі працу ў бібліятэцы, яна з радасцю згадзілася.
У 1956 годзе раённае кіраўніцтва культуры направіла яе вучыцца на курсы бібліятэкараў пры Маладзечанскай абласной бібліятэцы.
100 жыхароў навакольных вёсак, членаў калгаса “Чырвоная змена”, з’яўляліся чытачамі бібліятэкі. Да іх паслуг было каля 2-х тысяч кніг. Вось як успамінала свае гады работы сама Вольга Несцераўна: “Дзень, калі я прыехала на працу запомніўся добра — у той дзень было сонечнае зацьменне…
Працаваць было цікава. Было шмат моладзі, прыходзілі чытачы нават з вёскі Кублічы, што ў суседнім раёне. Праходзілі чытацкія канферэнцыі па кнігах І.Шамякіна. У клубе прысутнічала шмат народу, мы спрачаліся, разважалі.У вёсцы Завулак, каля хаты калгасніка Бурака, змайстравалі з досак сцэну, завешалі саматканымі пасцілкамі, заслалі стол чырвоным абрусам, запалілі керасінавую лампу і так праводзілі лекцыі. А пасля лекцыі—канцэрт і танцы.
Моладзь была вельмі актыўная, ініцыятыўная, цягнулася да кнігі.... Пешшу хадзілі ў вёску Заполле з канцэртамі. Ставілі спектаклі “Паўлінка”, “Прымакі”. Я ўмела іграць на балалайцы, добра спявала і танчыла. Штогод наш калектыў ездзіў ў раённы цэнтр Падсвілле на смотры мастацкай самадзейнасці. Ездзілі на конях, з песнямі, прыпеўкамі — весела...”
Вось так Вольга Несцераўна працавала ў Хралянскай бібліятэцы да 1957 года. Потым выйшла замуж за добрага хлопца і паехала на яго радзіму. )))
Наступным работнікам Хралянскай бібліятэкі стала Яўгенія Макараўна Ліс. Яўгенія Макараўна была сакратаром камсамольскай арганізацыі калгаса і ва ўсіх справах імкнулася быць першай — і на полі, і на сенажаці. Але і сваю работу не забывала. Хадзіла на фермы, у брыгады — праводзіла гутаркі аб перадавіках, выпускала баявыя лісткі, разносіла чытачам кнігі, неграматным — чытала, распавядала аб падзеях у краіне. Ва ўсіх справах добрымі памочнікамі былі кніганошы, моладзь калгаса і савет бібліятэкі. Ужо ў кастрычніку 1957 года яе ўзнагародзілі Ганаровай граматай ЦК УЛКСМБ за актыўны ўдзел у падрыхтоўцы і правядзенні І-га Усебеларускага фестывалю моладзі.
У 1972 годзе ў саўгасе адбылася падзея – пабудавалі кантору для аб’яднанага саўгаса
“Івесь”. На першым паверсе будынка размясціліся клуб і бібліятэка. Невялічкі пакой быў цеснаватым для бібліятэкі. Але гэта быў цэнтр вёскі Івесь! Побач былі кантора гаспадаркі, магазіны, пошта, аўтобусны прыпынак і ніхто не мог абмінуць бібліятэку.
Дзейнасць Я.М.Ліс была на высокім ўзроўні. Метадычным аддзелам Віцебскай абласной бібліятэкі імя У.І.Леніна быў абагулены вопыт работы Хралянскай сельскай бібліятэкі і выдадзена метадычнае выданне “В ТЕСНОМ СОДРУЖЕСТВЕ С ОБЩЕСТВЕННОСТЬЮ”: (Из опыта работы Совета и актива Хролянской сельской библиотеки Плисского района ).- Витебск, 1961 г. Гэтае выданне цікава тым, што яно дае глыбокі аналіз дзейнасці ўстановы, шырока раскрывае значнасць бібліятэкі для грамадства і гаспадаркі, паказвае ролю бібліятэкі ў выхаванні і асветніцве людзей:
“Из 488 возможных читателей библиотекой обслужено 425, из них 312 рабочих отделения совхоза, 15 служащих, 96 учащихся.” “Рабочая совхоза Матрена Бурак в 46-летнем возрасте научилась читать и писать и сейчас является активным читателем сельской библиотеки”. А яшчэ паказвае развіццё бібліятэчна справы. Напрыклад: “...вокруг библиотеки организовался постоянный работоспособный актив из 10 человек…” “... Чтобы поднять людей на высокопроизводительный труд, на борьбу за культуру села, они перенесли центр культурно-массовой работы на производственные участки... На производственных участках создаются посты культуры. Для начала их создано 2—на молочно-товарной ферме в деревне Хролы и на бригадном стане бригады № 3 в дер. Галиново”. А гэта не што іное, як добра знаёмыя нам пукты выдачы літаратуры. )))
Не любіла Яўгенія Макараўна распавядаць пра сябе, але аб яе плённай рабоце як бібліятэкара Хралянскай бібліятэкі і як сакратара камсамольскай арганізацыі гавораць шматлікія ганаровыя граматы і падзякі, атрыманыя ёю за гады працы. Працоўны стаж Яўгенія Макараўна Ліс у сферы культуры складае каля 30 год.
У 1984 г. Хралянская бібліятэка была перайменавана ў Івесьскую. Першым бібліятэкарам ужо Івесьскай сельскай бібліятэкі стала Валянціна Іосіфаўна Маціеўская, якая закончыла з чырвоным дыпломам Магілёўскі бібліятэчны тэхнікум.
Бібліятэка размяшчалася ў адным пакоі саўгаснай канторы. У ёй было цесна, чытачам не было нават дзе прысесці, каб праглядзець газеты ці часопісы. У 1988 годзе бібліятэцы выдзелілі яшчэ адзін пакой і яна займела абанемент і чытальную залу. Гэта паспрыяла таму, што мерапрыемствы Валянціна Іосіфаўна стала праводзіць не толькі ў школе ці канторы, але і ў самой бібліятэцы. Праводзіла з дзецьмі ранішнікі, гульні-віктарыны, афармляла выставы новых кніг і часопісаў, выставы да юбілееў беларускіх пісьменнікаў.
Заўсёды на вёсцы было шмат чытачоў сталага ўзросту, тых, хто жыве далёка ад бібліятэкі. Маладая бібліятэкарка насіла ім кнігі, часопісы. А былі і такія вяскоўцы, што рады былі проста паразмаўляць з бібліятэкарам, распытаць пра падзеі ў саўгасе, раёне, краіне. 80-я гады мінулага стагоддзя былі спрыяльнымі для бібліятэк – яны мелі шыкоўную падпіску, рэгулярна атрымлівалі новыя кнігі. У гэты час была моцна развіта сістэма завочнага навучання, многія спецыялісты павышалі свой прафесійны ўзровень, вучыліся завочна. Для студэнтаў-завочнікаў бібліятэкар заказвала кнігі з Віцебскай абласной бібліятэкі, рэспубліканаскай бібліятэкі імя У.І.Леніна. Вялікую работу праводзіла па кнігабмену — прывозіла па заяўках чытачоў кнігі з кнігасховішча раённай бібліятэкі, іншых бібліятэк раёна.
Да 1982 года дзейнічала бібліятэка ў вёсцы Галінова (бібліятэкар Савіцкая Зінаіда). Пасля закрыцця бібліятэкі ў 
в.Галінова дзейнічаў пункт выдачы кніг. Валянціна Іосіфаўна два разы на тыдзень адчыняла яго для абслугоўвання чытачоў і абмену літаратуры. Пункт выдачы налічваў каля 1000 кніг і меў больш за 50 чытачоў. Яго карыстальнікамі былі жыхары вёсак Чашкі, Гарані, Янова.
Валянціна Іосіфаўна пастаянна дапамагала сельскаму клубу ў правядзенні мерапрыемстваў — падбірала матэрыял для сцэнарыяў, тэатральных пастановак. Выступала і сама — добра чытала вершы, гумарэскі, удзельнічала ў сцэнках. А потым нарадзіліся дзеткі і Валянціна Іосіфаўна пакінула працу, каб іх даглядаць.
На змену Маціеўскай В. І. прыйшла Аляксяёнак Раіса Іванаўна і адпрацавала ў бібліятэцы ўсяго адзін год — з 1987 па 1988 гады.
У гэты гады пры бібліятэцы дзейнічала “Таварыства кнігалюбаў”. Раіса Іванаўна прывозіла з Глыбокага кнігі, а члены таварыства набывалі іх. Трэба адзначыць, што на той час існавала мода на “хатнія” бібліятэкі і гэта спрыяла таму, што літаратура хутка раскуплівалася. А Раіса Іванаўна ўмела рэкламаваць любую кнігу так, што ёю цікавіліся чытачы! )))
Работа бібліятэкара для яе была новай, непрывычнай, але цікавай – “кніг было многа, яны ляжалі на стале, на вокнах, нават на падлозе. Недзе было, як кажуць, павярнуцца. Таму мерапрыемствы даводзілася праводзіць то ў Завулкай базавай школе, то ў Івесьскім доме культуры”.
З 1989 па 2002 год бібліятэкарам Івесьскай сельскай бібліятэкі была Хрол Таццяна Міхайлаўна. Спачатку яна працавала мастацкім кіраўніком у клубе. Вяскоўцы бачылі ў ёй талент арганізатара і вынаходніка. З любой экстрэмальнай сітуацыі яна магла выйсці. Калі стала пытанне аб набыцці спецыяльнасці, Таццяна доўга не раздумвала і паступіла ў Віцебскае вучылішча культуры. Але зноў-такі непрадказальныя моманты жыцця ўнеслі свае карэктывы і яна "прыняла бібліятэку".
Пошукі новых шляхоў работы з чытачамі даюць добры плён. У бібліятэцы арганізоўваліся цікавыя выставы, тэматычныя падборкі. Таццяна Міхайлаўна заўсёды магла даць падказку, якую літаратуру лепш скарыстаць у рабоце, цікава прапаноўвала паступіўшыя навінкі. Яна была жаданым госцем у аддаленых вёсках саўгаса. Акрамя асноўнай бібліятэчнай справы, Таццяна Міхайлаўна займалась зборам фальклору, запісвала старадаўнія песні і абрады на магнітафонную стужку. Гэта стала адпраўной кропкай для стварэння пры Івесьскім клубе песеннай аўтэнтычнай групы.
Да ўсяго, па яе ініцыятыве ў чытальнай зале быў аформлены першы ў бібліятэчнай сістэме куток народнай творчасці з рэдкімі рэчамі старадаўнасці. Там быў такі ўнікальны экспанат, як паслеваенны карункавы настольнік з нітак, якія майстрыха зсучыла з ваты.
На жаль, Таццяне Міхайлаўне прыйшлося зволіцца ў сувязі з пераменай месца жыхарства.
Харавец Алена Іванаўна работала бібліятэкарам не доўга. Актыўная, 
жыццялюбівая, камунікабельная, яна аказвала дапамогу Івесьскаму Дому клуьтры, была актыўнай удзельніцай мастацкай самадзейнасці. Жыццёвыя абставіны вымусілі яе з’ехаць з вёскі.
Івесьскую бібліятэку прыняла Жаваранак Зоя Мікалаеўна.
Гады яе працы прыйшліся на пераломныя для вяскоўцаў часы. Калі ў 2004 годзе саўгас “Ивесь” далучылі да больш моцнай гаспадаркі “Яблынька”, вёска Івесь прыціхла... Кінутымі і непатрэбнымі сталі будынкі пошты, магазіна, сталовай… І будынак саўгаснай канторы хутка мог бы прыйсці ў заняпад, калі б не бібліятэка, каторая не зачынілася і засталася працаваць. Бібліятэкар старалася ўвесь свой энтузіязм аддаваць сяльчанам: рэкламавала новую літаратуру, арганізоўвала чытацкія сустрэчы. Аднавяскоўцы не кінулі адну Зою Мікалаеўну на культурным фронце, настаўнікі мясцовай школы дапамагалі ёй праводзіць конкурсы, канцэрты, літаратурныя і танцавальныя вечары.
Дрэнна атапліваемы будынак патрабаваў рамонту. Былі прапановы “зверху” зусім закрыць установу. Але начальнік
раённага аддзела культуры Марыя Канстанцінаўна Паляк стала ініцыятарам стварэння першага на Віцебшчыне "культурнага гісторыка-турыстычнага цэнтра". Гэта быў пераломны момант у дзейнасці ўстановы і жыцці вёскі.
Зоі Мікалаеўне Жаваранак, яскрава паказаўшай свой арганізатарскі талент, адказнасць і ініцыятыву, было прапанавана перайсці на пасаду дырэктара новай культурнай установы. Пад яе кіраўніцтвам быў праведзены грандыёзны рамонт будынка колішняй саўгаснай канторы.
Пад бібліятэку выдзелілі шыкоўныя памяшканні на 2-м паверсе. Абанемент і чытальная зала размясціліся ў двух прасторных і светлых пакоях. Бібліятэчны фонд у час рамонту будынка прыняла Серафімовіч Ірына Міхайлаўна. Працавітая і адказная, яна закончыла рамонт, самастойна перамясціла кніжны фонд у новыя памяшканні, зрабіла яго расстаноўку. З гэтага моманту бібліятэка займела камп’ютар і выхад у інтэрнет.
Бібліятэкар цесна супрацоўнічала са школай, арганізавала дзіцячы аматарскі клуб “Пазнай-ка”. Ірына Міхайлаўна меркавала працаваць у бібліятэцы пастаянна, паступіла на завочнае аддзяленне Магілёўскага бібліятэчнага тэхнікума. Але рухомай і актыўнай жанчыне работа паказалася “дастаткова спакойнай і часткова нуднай”, таму яна вырашыла пакінуць пасаду бібліятэкара.
На змену Ирыне Міхайлаўне 15 красавіка 2008 года прыйшла Місевіч Таццяна Уладзіміраўна. Ініцыятыўная, камунікабельная, творчая, яна зрабіла бібліятэку цэнтрам сустрэчы аматараў чытання і кнігі, правядзення вльнага часу мясцовых жыхароў.
Місевіч Т.У. - удзельнік, арганізатар, ініцыятар мерапрыемстваў рознага ўзроўню - да Дня Перамогі, Дня незалежнасці, Міжнароднага фестывалю "Магніфікат", фальклорнага свята Купалле, святочных канцэртаў, бібліятэчных пасядзелак, дзіцячых конкурсаў, тэатралізаваных пастановак.
22.08.2017 г.
