Дрэвы забылі пра буры і страты
Раны свае загасіла зямля,
Толькі нічога забыць не змагла ты –
Памяць мая...
М.Танк
У цэнтры вёскі Верхняе ў памяць загінуўшых землякоў у 1969 годзе ўзведзены скульптурна-архітэктурны ансамбль.
Асноўным кампазіцыйным цэнтрам з'яўляецца абеліск, на якім размешчана зорка і надпіс “1941-1945”. Абеліск вянчае Ордэн Перамогі. Ад абеліска расходзціца стэла с надпісам "Вечная слава павшим в боях. Вечная слава партизанам". На ёй выбіты імёны 84 загінуўшых землякоў, працаўнікоў калгаса імя Чапаева. Па краях стэлы – фігуры жанчыны з дзіцём на руках (з левага боку) і салдата (справа).
«История создания памятника в деревне Верхнее»
...Давно окончилась война. Окопы покрылись зеленью - жизнь берёт своё. Постепенно рубцуются в человеческой памяти. Но никогда люди, оставшиеся в живых, не забудут тех, кто отдал свою жизнь за сегодняшнее счастье, за чистое, мирное небо. Ещё и сегодня люди ищут тех, кто пропал без вести; ещё и сегодня на обелисках пишут живые: «Неизвестному солдату от благодарных потомков»...
Война коснулась своим смертельным крылом и СПК «Верхнее» (раньше колхоз имени Чапаева). Восемьдесят четыре члена колхоза не вернулись домой. Им, отдавшим свою жизнь, им, восьмидесяти четырём не вернувшимся домой, в родную деревню, решили соорудить Обелиск Победы трудящиеся колхоза имен Чапаева.
... Шла зима 1967 года. Страна готовилась отметить 50-летие Советской власти. Несколькими месяцами раньше на территории деревни Мурзы были обнаружены останки неизвестного солдата, погибшего здесь в годы войны. Позже останки солдата бережно перенесли и похоронили в братской могиле в г.Глубокое.
Тогда окончательно было решено на общем собрании колхозников: «1. Построить обелиск Победы, как символ бессмертия тех, кто сегодня спит на безбрежных, мирных просторах нашей Родины».
Правление колхоза обеспечило строителей всем необходимым. Лучшие строители колхоза: Хуцкий Леонтий, Шавелько Семён, Дырко Анатолий, Никифорович Павел и другие добросовестно трудились над строительстве обелиска Победы. Все знали, обелиск Победы должен воплотить в себе любовь и уважение к памяти погибших односельчан.
И вот из строительных лесов вырисовывались контуры обелиска. Точно подобранный вид обелиска хорошо вливался в общий ансамбль окружающего пейзажа. Фигура воина-партизана и матери с ребёнком на руках олицетворяет мужество людей, их жизнелюбие и веру в победу. На сером граните высечены имена восьмидесяти четырёх земляков, погибших в годы Великой Отечественной войны.
Торжественное открытие обелиска Победы состоялось 6 ноября, в канун 50-летия Советской власти. На открытии обелиска выступили: председатель колхоза Клименок М.А., секретарь парторганизации Дягилев С.С, военком Неустроев, секретарь РККПБ Майоров СИ., участники Великой Отечественной войны Миклашевич Милентий, Иванов Николай и другие.
Звучит оружейный салют воинов воинской части, к подножью обелиска ложатся венки ярких цветов -- как признательность и благодарная память о погибших от живущих ныне людей".
Сивко Л., библиотекарь Верхнянской сельской библиотеки.
Помнік землякам, загінуўшым у гады Вялікай Айчыннай вайны, у вёсцы Удзела ўстаноўлены ў 1977 г.
Фігура мужчыны з паніклай галавой сімвалізуе смутак і жаль. Моцна сцісненая ў кулак рука з шапкай выказвае рашучасць у далейшым адстойваць свабоду сваёй Бацькаўшчыны.
На помніку змешчаны імёны 16 землякоў, якія загінулі на фронце.
Напярэдадні 50-годдзя вызвалення Беларусі і Глыбоцкага раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, 2 ліпеня 1994 года ў цэнтры вёскі Мярэцкія адбылося ўрачыстае адкрыццё памятнага знака ў гонар загінуўшых у Вялікую Айчынную вайну землякоў.
На гранітным валуне --мармуровая дошка з імёнамі 21 загінуўшага.
Надпіс “Память потомков, как солнце нетленно. Погибшим землякам в годы войны 1941 – 1945” сведчыць аб памяці нашчадкаў.
Ідэя ўзвядзення помніка і яго мастацкае вырашэнне належыць старшыні калгаса імя Калініна Л.І.Новіку.
Крыніца: Усцінаў А. Сімвал памяці / А.Усцінаў // Веснік Глыбоччыны.- 1994.- 8 ліпеня.
Ахвярамі вайны і чалавечай жорсткасці стала сям'я Коласаў. Мірныя жыхары, бацька і сыны расстраляны фашыстамі 4 жніўня 1941 г.
Пахаванне загінуўшых знаходзіцца на грамадскіх могілках вёскі Мярэцкія. На помніку надпіс “Колосы. Игнатий Осипов[ич] род. 6 мая 1866 г., Осипъ Игнатьев[ич] род 15 мая 1915 г., Игнатий Игнатьев[ич] род. 5 мая 1910 г., убитые 4 августа 1941 г. Мир праху их”.
Па ўзгадках вяскоўцаў, бацька і сыны Коласы сталі ахвярамі навету дзяўчыны, жаніцца на якой адмовіўся адзін з сыноў. Яе помстай стаў данос немцам на сям'ю аб тым, што Коласы быццам бы з'яўляюцца партызанскімі сувязнымі. 4 жніўня маці з дачкой пайшлі ў Глыбокае, а вярнуўшыся, даведаліся аб жудаснай трагедыі — расстрэлу фашыстамі сваёй сям'і.
Помнік загінуўшым землякам у вёсцы Мосар устаноўлены ў 1969 г. На пастаменце - фігура смуткуючага воіна, у правай руцэ якога аўтамат, у левай — вянок. На пастаменце замацавана шыльда з імёнамі 19 жыхароў Мосара і навакольных вёсак, якія не вярнуліся з вайны.
Помнік ахвярам вайны ў вёсцы Панфілаўшчына.
Аб трагедыі гэтай вёскі даведаліся члены краязнаўчага гуртка Мосарскай СШ з вуснаў Марыі Юзэфаўны Радзюк, якая пражывае ў вёсцы Мосар. А матэрыялы перадала ў рэдакцыю раённай газеты "Веснік Глыбоччыны" настаўніца гісторыі Лілія Рышардаўна Брэхун.
"У час вайны ў вёсцы Мосар было 32 хаты. Нямецкія ўлады загадалі жыхарам вёскі вартаваць дарогу, што вяла на Шаркаўшчыну. Партызаны часта мініравалі гэтую дарогу і жыхары Панфілаўшчыны павінны былі правяраць, ці ёсць міны, такім вось небяспечным спосабам: ганяць па дарозе каня, запрэжанага ў барану. Фашысты папярэдзілі: калі ля Панфілаўшчыны падарвецца хоць адна нямецкая машына, жыхары вёскі будуць расстраляны.
Трагедыя здарылася 1 кастрычніка 1943 года. Быў цудоўны восеньскі дзень. Ярка свяціла сонца, і некаторыя жыхары з раніцы адправіліся ў Мосарскі касцёл, каб святкаваць Пакравы. Тым часам з боку Шаркаўшчыны ішла машына з нямецкімі салдатамі. Яна мінула Савуткі і набліжалася да Панфілаўшчыны. I тут раздаўся выбух: машына падарвалася, а немцы, што ехалі ў ёй, загінулі.
Вельмі хутка Панфілаўшчыну акружылі карнікі. Заходзіць у вёску дазвалялі, а вось выходзіць — не. А ў самой вёсцы пачалі шукаць “нядобранадзейных”, каб забраць у заложнікі. Былі арыштаваны Юркевіч Іосіф, Лаўрыновіч Браніслаў (нехта данёс, што аднойчы ноччу ён даваў партызанам прадукты), Забела Адольф. Жонка апошняга, Юзэфа, вельмі прасіла, каб адпусцілі мужа, а скончылася гэта тым, што забралі і яе. Пятым заложнікам стаў пастух Яцына з-пад Лужкоў: паабедаўшы, ён ішоў у лес, дзе пасвіліся каровы. А немцам чалавек, які кіраваў у лес, здаўся падазроным. I яны арыштавалі яго.
Заложнікаў пасля паўдня прывялі да школы, што стаяла за вёскай на беразе возера. Тут ужо былі сагнаныя з усёй вёскі жыхары. Пачуццё страху (“Вось яна, наша смерць!”) ахапіла ўсіх. Чуўся плач, людзі пачалі развітвацца адзін з адным.
...Заложнікаў паставілі каля школьнай сцяны, на іхняй вопратцы якраз там, дзе сэрца, крэйдай былі пастаўлены крыжы. Нехта з вяскоўцаў успомніў, што сёння свята, і прапанаваў стаць на калені. Людзі ўкленчылі і сталі маліцца. Але фашысты прымусілі ўсіх устаць і замоўкнуць. Прыехаў нейкі начальнік і жанчынам і дзецям было загадана ісці ў вёску і не азірацца.
Заложнікаў фашысты расстралялі, а пасля падпалілі іхнія хаты. Пажар перакінуўся і на суседнія дамы.
Целы расстраляных жыхароў пахавалі недалёка ад школы. Іх магілы знаходзяцца там і зараз. Праўда, школы на ранейшым месцы ўжо няма: яна згарэла ў час вайны".
Крыніца: Брэхун, Л. Трагедыя вескі Панфілаўшчына / Л.Брэхун // Веснік Глыбоччыны.- 2003.- 17 снежня.
05.05.2017 года брацкаму пахаванню нададзены статус воінскага пахавання.
Крыніца: Карніловіч, Л. Тут лёсы сплецены ў адзін / Л.Карніловіч // Веснік Глыбоччыны. — 2017. — 1 ліпеня.
