Ведай нашых : Тамара Канстанцінаўна Чабан

 31 мая 2022 года спаўнілася б 70 гадоў з дня нараджэння Тамары Канстанцінаўны Чабан 

Тамара Канстанцінаўна Чабан (31 мая 1952, вёска Чабаны, Глыбоцкі раён, Віцебская вобласць - 20 сакавіка 1992, Мінск) — беларускі літаратуразнавец, педагог, грамадскі дзеяч.

Нарадзілася ў сялянскай сямі, бацька Канстанцін Cямёнавіч быў удзельнікам Вялікай Айчыннай вайны. У 1969 годзе скончыла Чарневіцкую сярэднюю школу.  

Пасля заканчэння філалагічнага факультэта БДУ (1974) выкладала беларускую мову і літаратуру ў Ветрынскай сярэдняй школе Полацкага раёна. Завочна закончыла аспірантуру пры кафедры беларускай літаратуры БДУ (1980). У 1978 годзе пераехала ў Мінск. Працавала старшым карэктарам у выдавецтве «Навука і тэхніка». 3 1981 г. — навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры Акадэміі навук Беларусі.

У 1982 абараніла кандыдацкую дысертацыю на тэму «Рамантычныя тэндэнцыі ў сучаснай беларускай паэзіі». Абіралася старшынёй савета клуба «Братэрства», членам рэдкалегіі штогоднікаў «Дзень паэзіі» — 88 і 89 гг.. Вяла шырокую дзейнасць у абарону прыроды. 

Літаратурную творчасць пачала з вершаў, якія пісала яшчэ калі вучылася ў сярэдняй школе. У друку ўпершыню выступіла ў 1977 г. з рэцэнзіяй на кнігу В. Іпатавай «Парасткі» («Літаратура і мастацтва»). Яе артыкулы па праблемах сучаснага літаратурнага працэсу друкаваліся на старонках рэспубліканскіх і саюзных выданняў, а таксама ў зборніках «Песні беларускай валадар», «Узроўні фальклорных уплываў» і інш.

Тэматыка літаратурных даследаванняў Тамары Чабан была скіравана на літаратурны працэс XX ст. Для артыкулаў характэрныя філасафічнасць, заглыбленасць у праблемы літаратурнага працэсу, уважлівы падыход да яго акалічнасцяў і супярэчнасцяў, праніклівы роздум над рэчаіснасцю.

Т. Чабан аўтар шматлікіх творчых партрэтаў, рэцэнзій на кнігі вершаў Р. Баравіковай, А. Грачанікава, В. Іпатавай, Г. Каржанеўскай, Н. Мацяш, Я. Янішчыц і інш. Яе працы пазначаны шырынёй аўтарскага погляду, прафесійнай падрыхтаванасцю, аналітычнай заглыбленасцю, навуковасцю, эмацыянальнасцю, уменнем весці гаворку пра значнае.

Аўтар кніг пра паэзію "Крылы рамантыкі" (1982 г.), "Сучасная паэзія і фальклор" (1988 г.).

Укладальнік зборнікаў

"Зона бяды": пісьменнікі, вучоныя, публіцысты пра экалогію / [укладальніца Т. Чабан. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1990. - 364, [2] с.

"Вобраз 86" : літаратурна-крытычныя артыкулы / [складальнік Т. Чабан. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1986. - 221, [2] с.

 Хвіліна шчасця выпала зямнога

Здавалася б – жыві і не тужы,

Але адкуль, адкуль трывога,

Адкуль яна, трывога на душы?

Над гэтым родным і гаючым  полем,

Пад родным небам, вечна маладым,

Чаму, душа, заходзішся ты болем,

Нібы ўсё гэта траціш назаўжды.

У светлы міг спагады і спакою

Ты і Сусвет – як долькі-спарышы,

Але душа… Што дзеецца з табою?

Што чуеш ты, вяшчуеш ты, душа?

***

ПРЫВЫКАЮ

Прывыкаю не траціць часу

На касметыку, ўборы, прыкрасы.

А маршчынкі заўсёды раннія

За усмешкай хаваць стараннаю.

Прывыкаю ўставаць на золку.

Калі будзіць жаночы лёс,

Прывыкаю крычаць без галосу,

Прывыкаю плакаць без слёз.

Між пялёнкамі і абедамі

І навукаю рвацца на часткі.

Як прывыкнуць да гора гэтага?

Як прывыкнуць да гэтага шчасця?

***

Ні горычы,

                      ні зману,

                                       ні тугі.

І толькі лісці шэпчуць у дакоры,

Апошні раз гляжуся ў вочы-зоры,

Над туманамі і сівымі соснамі

Зара світальным попелам дыміць.

Няўжо ў апошні раз.

                                     Няўжо ў апошні?-

Як Гамлетава “Быць або не быць?”

Усё гэта не раз яшчэ прысніцца,

Калі удаль дарога пабяжыць.

І страшна мне, як перад навальніцай,

Бо ведаю: не быць,

                не быць,                  

                               не быць.

Літаратура аб жыцці і творчасці Т.Чабан: 

1. Чабан Тамара Канстанцінаўна // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. / рэдкал.: Г.П. Пашкоў [і інш.]. – Мн., 2003. – Т. 17. - С. 200.
2. Чабан Тамара // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / рэдкал.: І.Э. Багдановіч [і інш.]. – Мн., 1995. - Т. 6. - С. 242-243.
3. Тамара Чабан // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Глыбоцкага раёна. – Мінск, БелЭн., 1995. – с. 419-420
4. Тамара Чабан // Роднае слова.- 2002.- №5.- С.34
5. Тамара Чабан: некралог // ЛіМ.- 1992.- 27 сакавіка
6. Банькоўская, В. Жыццё, як свечка, дагарэла / В.Банькоўская // Веснік Глыбоччаны.- 2005.- 5 сакавіка.
7. Гарадніцкі, Я. Паміж Глыбоччынай і Ракаўшчынай / Я.Гарадніцкі // Краязн. газ.- 2005.- №29.
8. Прыняты ў Саюз пісьменнікаў БССР (Чабан Т.) // ЛіМ.- 1988.- 15 красавіка.