Дрэвы забылі пра буры і страты,
Раны свае загасіла зямля,
Толькі нічога забыць не змагла ты –
Памяць мая...
М.Танк
У цэнтры вёскі Верхняе ў памяць загінуўшых землякоў калгаса імя Чапаева ў 1969 годзе узведзены скульптурна-архітэктурны ансамбль. Асноўным кампазіцыйным цэнтрам з'яўляецца абеліск, на якім размешчана зорка і надпіс “1941-1945”. Яго вянчае Ордэн Перамогі. За абеліскам размешчана стэла с надпісам "Вечная слава павшим в боях. Вечная слава партизанам". На стэле выбіты імёны 84 загінуўшых землякоў. Па краях стэлы – фігуры жанчыны з дзіцём на руках (з левага боку) і салдата (справа).
«История создания памятника в деревне Верхнее»
...Давно окончилась война. Окопы покрылись зеленью - жизнь берёт своё. Постепенно рубцуются в человеческой памяти. Но никогда люди, оставшиеся в живых, не забудут тех, кто отдал свою жизнь за сегодняшнее счастье, за чистое, мирное небо. Ещё и сегодня люди ищут тех, кто пропал без вести; ещё и сегодня на обелисках пишут живые: «Неизвестному солдату от благодарных потомков»... Война коснулась своим смертельным крылом и СПК «Верхнее» (раньше колхоз имени Чапаева). Восемьдесят четыре члена колхоза не вернулись домой. Им, отдавшим свою жизнь; им, восьмидесяти четырём не вернувшимся домой, в родную деревню, решили соорудить Обелиск Победы колхозники колхоза имени Чапаева.
... Шла зима 1967 года. Страна готовилась отметить 50-летие Советской власти. Несколькими месяцами раньше на территории деревни Мурзы были обнаружены останк
«1. Построить обелиск Победы, как символ бессмертия тех, кто сегодня спит на безбрежных, мирных просторах нашей Родины». Правление колхоза обеспечило строителей всем необходимым. Лучшие строители колхоза: Хуцкий Леонтий, Шавелько Семён, Дырко Анатолий, Никифорович Павел и другие добросовестно трудились над строительстве обелиска Победы. Все знали: обелиск Победы должен воплотить в себе любовь и уважение к памяти погибших односельчан. и неизвестного солдата, погибшего здесь в годы войны. Позже останки солдата бережно перенесли и похоронили в братской могиле в г.Глубокое. Тогда окончательно было решено на общем собрании колхозников:
И вот из строительных лесов вырисовывались контуры обелиска. Точно подобранный план обелиска хорошо вливался в общий ансамбль окружающего. Фигура воина-партизана и матери с ребёнком на руках олицетворяет мужество людей, их жизнелюбие и веру в победу. На сером граните высечены имена восьмидесяти четырёх погибших колхозников в годы Великой Отечественной войны.
Торжественное открытие обелиска Победы состоялось 6 ноября, в канун 50-летия Советской власти. На открытии обелиска выступили: председатель колхоза Клименок М.А., секретарь парторганизации Дягилев С.С, военком Неустроев, секретарь РККПБ Майоров СИ., участники Великой Отечественной войны Миклашевич Милентий, Иванов Николай и другие.
Звучит оружейный салют воинов воинской части, к подножью обелиска ложатся венки ярких цветов - как признательность и благодарная память о погибших от живущих ныне людей".
Помнік землякам, загінуўшым у гады Вялікай Айчыннай вайны, у вёсцы Удзела ўстаноўлены ў 1977 г.
Фігура мужчыны з паніклай галавой сімвалізуе смутак і жаль. Моцна сцісненая ў кулак рука з шапкай выказвае рашучасць у далейшым адстойваць свабоду сваёй Бацькаўшчыны.
На помніку змешчаны імёны 16 землякоў, якія загінулі на фронце.
Напярэдадні 50-годдзя вызвалення рэспублікі і раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, 2 ліпеня 1994 года ў цэнтры вёскі Мярэцкія адбылося ўрачыстае адкрыццё памятнага знака ў гонар 21 загінуўшага земляка. На гранітным валуне змешчана мармуровая дошка з імёнамі загінуўшых. Надпіс “Память потомков, как солнце нетленно. Погибшим землякам в годы войны 1941 – 1945” сведчыць аб памяці нашчадкаў.
Ідэя ўзвядзення помніка і яго мастацкае вырашэнне належыць старшыні калгаса імя Калініна Л.І.Новіку.
Крыніца: Усцінаў А. Сімвал памяці / А.Усцінаў // Веснік Глыбоччыны.- 1994.- 8 ліпеня
Ахвярамі чалавечай жорсткасці і вайны сталі мірныя жыхары, бацька і сыны Коласы: Ігнат Осіпавіч, Осіп Ігнацьевіч і Ігнат Ігнацьевіч, расстраляныя фашыстамі 4 жніўня 1941 г. На помніку надпіс “Колосы Игнатий Осипов. род. 6 мая 1866 г., Осипъ Игнатьев. род 15 мая 1915 г., Игнатий Игнатьев род. 5 мая 1910 г., убитые 4 августа 1941 г. Мир праху их”.
Па ўзгадках вяскоўцаў, бацька і сыны Осіпавы сталі ахвярамі навету дзяўчыны, жаніцца на якой адмовіўся адзін з сыноў. Яе помстай стаў данос немцам на сям'ю аб тым, што Осіпавы быццам бы з'яўляюцца партызанскімі сувязнымі. 4 жніўня маці з дачкой пайшлі ў Глыбокае, а вярнуўшыся, даведаліся аб жудаснай трагедыі — расстрэлу фашыстамі сваёй сям'і.
Пахванне знаходзіцца на могілках вёскі Мярэцкія.
Помнік загінуўшым землякам у вёсцы Мосар устаноўлены ў 1969 г. На пастаменце - фігура смуткуючага воіна, у правай руцэ якога аўтамат, у левай — вянок. На пастаменце замацавана шыльда з імёнамі 19 жыхароў Мосара і навакольных вёсак, якія не вярнуліся з вайны.
Помнік ахвярам вайны ў вёсцы Панфілаўшчына.
05.05. 2017 г. брацкаму пахаванню нададзены статус воінскага пахавання. Л-ра: Карніловіч, Л. Тут лёсы сплецены ў адзін / Л.Карніловіч // Веснік Глыбоччыны. — 2017. — 1 ліпеня
Аб трагедыі гэтай вёскі даведаліся члены краязнаўчага гуртка Мосарскай СШ з вуснаў Марыі Юзэфаўны Радзюк, якая пражывае ў вёсцы Мосар. А матэрыялы перадала ў рэдакцыю раённай газеты "Веснік Глыбоччыны" настаўніца гісторыі Лілія Рышардаўна Брэхун.
"У час вайны ў вёсцы Мосар было 32 хаты. Нямецкія ўлады загадалі жыхарам вёскі вартаваць дарогу, што вяла на Шаркаўшчыну. Партызаны часта мініравалі гэтую дарогу, і жыхары Панфілаўшчыны павінны былі правяраць, ці ёсць міны, такім вось небяспечным спосабам: ганяць па дарозе каня, запрэжанага ў барану. Фашысты папярэдзілі: калі ля Панфілаўшчыны падарвецца хоць адна нямецкая машына, жыхары вёскі будуць расстраляны.
Трагедыя здарылася 1 кастрычніка 1943 года. Быў цудоўны восеньскі дзень. Ярка свяціла сонца, і некаторыя жыхары з раніцы адправіліся ў Мосарскі касцёл, каб святкаваць Пакравы. Тым часам з боку Шаркаўшчыны ішла машына з нямецкімі салдатамі. Яна мінула Савуткі і набліжалася да Панфілаўшчыны. I тут раздаўся выбух: машына падарвалася, а немцы, што ехалі ў ёй, загінулі.
Вельмі хутка Панфілаўшчыну акружылі карнікі. Заходзіць у вёску дазвалялі, а вось выходзіць — не. А ў самой вёсцы пачалі шукаць “нядобранадзейных”, каб забраць у заложнікі. Былі арыштаваны Юркевіч Іосіф, Лаўрыновіч Браніслаў (нехта данёс, што аднойчы ноччу ён даваў партызанам прадукты), Забела Адольф. Жонка апошняга, Юзэфа, вельмі прасіла, каб адпусцілі мужа, а скончылася гэта тым, што забралі і яе. Пятым заложнікам стаў пастух Яцына з-пад Лужкоў: паабедаўшы, ён ішоў у лес, дзе пасвіліся каровы. А немцам чалавек, які кіраваў у лес, здаўся падазроным. I яны арыштавалі яго.
Заложнікаў пасля паўдня прывялі да школы, што стаяла за вёскай на беразе возера. Тут ужо былі сагнаныя з усёй вёскі жыхары. Пачуццё страху' (“Вось яна, наша смерць!”) ахапіла ўсіх. Чуўся плач, людзі пачалі развітвацца адзін з адным.
...Заложнікаў паставілі каля школьнай сцяны, на іхняй вопратцы якраз там, дзе сэрца, крэйдай былі пастаўлены крыжы. Нехта з вяскоўцаў успомніў, што сёння свята, і прапанаваў стаць на калені. Людзі ўкленчылі і сталі маліцца. Але фашысты прымусілі, ўсіх устаць і замоўкнуць. Прыехаў нейкі начальнік, і ўрэшце жанчынам і дзецям было загадана ісці ў вёску і не азірацца.
Заложнікаў фашысты расстралялі, а пасля падпалілі іхнія хаты. Пажар перакінуўся і на суседнія дамы.
Целы расстраляных жыхароў пахавалі недалёка ад школы. Гэтыя магілы знаходзяцца там і зараз. Праўда, школы на ранейшым месцы ўжо няма: яна згарэла ў час вайны".
Крыніца: Брэхун, Л. Трагедыя вескі Панфілаўшчына / Л.Брэхун // Веснік Глыбоччыны.- 2003.- 17 снежня
